StrawBerry: Florida 2: Florida Keys ve Mercan Kayalıkları

Florida Eyaleti’nin oldugu bolgede Calusa and Tequesta yerlileri yasiyormus. Bu yerlilerin Avrupa'dan gelen gocmenlerle ilk karsilasmasi Juan Ponce de León’in 1513 yilinda Porto Riko’dan yola cikarak Florida Yarimadasi'na varmasiyla olmus. Yerlilerin saldirisina ugradigi icin kendi kolonisini kurmaya calismasina ragmen cok basarili olamamis. Mississippi Nehri tarafindan Fransizlar, Virginia Eyaleti'nden guneye dogru gelen Ingilizler tarafindan Florida bolgesinde yasayan Ispanyollar sıkıstırılmaya baslanmis. Daha sonra bu bolge Havana, Kuba karsiliginda 1763’te Ispanyollardan Ingilizlerin kontrolune gecmis. Sonrasinda Fransa’nin muttfefiki olarak Ingilizlere karsi Amerikan Bagimsizlik Savasi’na katilan Ispanyollar bu bolgenin kontrolunu 1784 yilinda yeniden ele gecirmisler ve bu yarim ada uzerinde 2. Ispanyol donemi baslamis, Ingilizler adayi terketmis ve kolelikten kacan bir cok somurgeci, gocmen bu bolgeye goc etmis. Kuzeyden bu bolgeye gocenlerin burayi daha cok Amerikanlastirmasindan dolayi Ispanyollar bolgeyi Amerikan askerlerine Adam-Onis Antlasmasi ile 1821 yilinda teslim etmisler. 1845 yilinda ise resmen ABD’nin 27. eyaleti haline gelmis.

Gelelim Florida Keys’e. Florida Keys, ABD'nin guneydogusunda mercan kayaliklarindan (resif) olusan takim adalar. Bu adalar Florida Yarimadasi'nin guneydogu ucunun 24 km ilerisinde basliyor ve once guneye dogru sonra bir kavisle batiya dogru uzanarak devam ediyor. En guneydeki ve en batidaki ucu Key West sehri oluyor. Bu takim adalar kuzeyde Florida Korfezi'nin dogu kiyisini oluturuyor ve ayni zamanda Meksika Korfezi'ni Atlantik Okyanusu'ndan ayiriyor. Yani adalarin dogusu Atlantik Okyanusu, batisi Meksika Korfezi oluyor. Yari tropik iklim kusaginda bulunan adalarin en sonundaki sehir olan Key West'ten Kuba sadece 140 km uzaklikta. (Yari tropikal bölgeler dünyanın tropik kuşağının hemen kuzey ve güney sınırında kuzey ve güney 23.5° paralellerinde yer alan Yengeç dönencesi ve Oğlak dönencesi ile sınırlanmış coğrafik bölgelerdir.) Adalarda nufus 2000 yilindaki sayimlara gore yaklasik 80.000 ve bu nufusun % 35'i Key West sehrinde yasiyor.

Florida Keys ismi Spanish Cayo kelimesinden geliyor. Ispanyolca’da Cayo (ya da cay) mercanlardan ya da kumdan olusmus kucuk, duz deniz adasına deniyor. Ispanyolcasi Cay, Fransizcasi “Kai” olan kelime okunusuda benzemesi nedeniyle Ingilizce’de “Key” olarak kullaniliyor. Florida kelimesiyse ilk Juan Ponce de León tarafindan kullanmis. Adayi baharda ciceklerin actigi donemde buldugu icin Ispanyolca’da ”Flowery Festival” (Cicek Festivali) anlamina gelen “Pascua Florida” isminini bu ada icin kullanmis. Ispanyollardan bu bolgenin alinmasiyla bu kucuk, duz (yukseltisiz), mercan kayaliklarinin (coral reef) uzerindeki adaciklar topluluguna bu iki ismin birlestirilmesiyle“Florida Keys” denilmis.

Mercan kayaliklari terimini hep duyardim ama tam olarak ne oldugunu bilmiyordum. Ben hep mercanlari bir cesit bitki saniyordum. Mercan kayaliklarini da bu bitkilerle kapli kayalar herhalde diye dusunuyordum. Tam tersine mercanlar bitki degil bir hayvanmis, omurgasiz hayvanlarin knidliler subesinin denizde yasayan turlerindenmis. Polip vucutlu bu canlıların mineral maddelerden ve dış derilerinin salgısından olusmus boynuzsu iskeletleri bulunurmus ve koloniler halinde sicak ve temiz denizlerin dibindeki taslara yapisik olarak yasarlarmis. Vücutları ışınsal simetriliymis. Ağız çevrelerinde uzantılı dokunaçları varmis ve agiz ve kolları kaslarla acılıp kapanabiliyormus. Küçük canlılarla besleniyorlarmis.

Hem eşeyli, hem de bölünme veya tomurcuklanma ile eşeysiz çoğalırlarmis. Eşeysiz olarak üreyenler ana koloniye bağlı kalırlarmis ve coğu ayrı eşeyliymis. Üreme hücrelerinin döllenmesi ana hayvanın içinde veya suda serbest olarak oluyormus. Döllenme sonucu meydana gelen kirpikli larva küçük bir kurtçuğa benzermis. Kirpikleriyle bir müddet serbest yüzdükten sonra kendini bir kayaya yapistirir, gelişimini tamamlayarak polip haline gelir ve kalkerli (kalsiyum karbonatli) bir iskelet salgılarmis. Tomurcuklanma ile üreyerek yeni polipler meydana getirir, koloninin salgıladığı iskeletler yığın halini alarak, mercanlar artik hareket edemez olurmus.

Icerigindeki kalsiyum karbonattan dolayi mercan tas gibi sertmis ama denizin dibinde ise adeta bitki gibi bitiyormus. Denizin diplerinde rengarenk çiçek bahçelerini andırıyorlar zaten. Suyun yüzünden yukarı çıkıp kuruyunca katılaşıp toprak olurmus. Bu özelliklerinden dolayı mercanlar uzun yıllar denizlerde büyüyen taş haline gelmiş çiçekler olarak sanılmis ancak günümüzde biyolojide mercanlar, omurgasız hayvanlar sınıfında incelenmekte.

Mercan iskeletlerinin binlerce yıl boyunca belli bir bölgede toplanması sonucunda da, mercan kayalıkları meydana geliyor. Kaynaşan mercan iskeletlerinin zamanla deniz yüzeyine kadar yükselerek meydana getirdikleri uzun mercan kayalarına resif de deniyor. Bazen de halka şeklini alarak ortası deniz olan adalar meydana getirirler. Bunlara da atol denir. Mercan kayalıklarının meydana gelebilmesi için suyun ılık olması lazımdır. Norveç batı sahillerinde olduğu gibi soğuk iklim bölgelerinde de mercan kayalıklarına rastlanmaktaysa da, mercan kayalıklarının en çok bulunduğu yerler; Afrika'nın doğu sahillerinden Büyük Okyanus'daki Hawaii Adaları arasındaki bölge ile Bermuda'dan Brezilya'ya kadar olan bölgedir. Akdeniz'de de çalı veya ağaç biçimli koloniler halinde, 200 metrelik derinliklerde bulunurlar.

Mercanlar denizlerin yagmur ormanlari olarak tanimlanir ve bunun nedeni mercanlarin oldugu bolgelerde ekosistemin cok canli ve zengin olmasidir. Denizin dibinde kucuk baliklar icin barinma imkani saglar ve bu kucuk baliklarin avcisi olan diger buyuk baliklari bu bolgeye ceker ve cok cesitli bir ekosistem yaratir. Deniz dibinin sadece % 0.1’i mercanlarla kapli olmasina ragmen deniz canlilarinin % 25’i buralarda yasarlar. Ekosistemin cesitli olmasi balikciligi, turizmi artiriyor ve ayni zamanda mercan kayaliklarinin sert yapisi kiyilarin korunmasina yardimci oluyor. Florida yarimadasinin sular altinda kalmamasinin nedeni yarim adanin etrafinin mercan kayaliklari ile kapli olmasiymis.

Üç tip mercan kayalığı var. Bunlardan birincisi sahile yakın bölgelerde bulunur. İkincisi sahilden uzakta açık denizde, üçüncü de sığ sularda bulunur. En meşhur mercan kayalıkları Avustralya'nın kuzeydoğu sahillerinde bulunan ve uzunluğu 2000 km olan Büyük Set Resifi'dir. Mercanların renk ve görünüşleri çeşitlidir. Çimen, yelpaze, ağaç dalı şeklinde olanları vardır. Kırmızı, yeşil, turuncu, beyaz, çizgili ve desenli de olabilirler. Çok eskiden beri mercan iskeletlerinden süs eşyası yapılmaktadır. Kolye, gerdanlık, küpe, tesbih gibi eşya imal edilir. Kırmızı mercan en meşhurlarıdır.

Mercan kayaliklarinin olusmasi deniz suyunun sicakligina bagli oldugu icin kuresel isinma, iklim degisikleri ve bunun yaninda okyanus suyunun asitliginin degismesi (ocean acidification), su kirliligi, siyanurle ya da dinamitle balik avlama tekniklerinin kullanimi (cyanide fishing ve dynamite fishing) alglerin cok fazla cogalmasina neden oldugu icin mercanlara zarar veriyor.

Iste Florida Keys denilen bu adalar toplulugu da mercan kayaliklarindan olusuyor. Hic yukseltisiz, dumduz, ince uzun adalar. Burasi ABD’deki canli mercan kayaliklarinin oldugu tek bolge. Buyuk Set Resifi (Great Barrier Reefs - Avustralya) ve Belize Set Resifi’nden (Belize Barrier Reefs -Belize) sonra Dunya’daki 3. buyuk mercan kayaliklari sistemi ve 5000 - 7000 yil once Kuzey Amerika’nin cografyasini degistiren Wisconsin Buzul Asindirmasi (Wisconsin Glaciation) ile deniz seviyesinin yukselmesinden dolayi olusmus.

Yaklasik 500 cesit balik dahil olmak uzere 1400 cesit bitki, hayvan ve 40 cesit mercan Florida’daki resiflerde yasiyor. Florida mercanlari tropikal iklim kusaginin en kuzeyinde olmasina ragmen, ekosistemdeki cesitlilik bakimindan daha guneyde olan Karayip Denizi ile hemen hemen aynidir.