Kavuzlu Buğday (Spelt, Kılçıksız Buğday, Kızıl Buğday, Dinkel)

Simdiye kadar bugday denilince durum bugdayi denen cinsi aklima gelirdi. ABD’ye tasinmamla birlikte bir cok bugday cesidi oldugunu farkettim. Hatta tam tahilli bugday unu ve tam tahilli bugday unuyla yapilan urunleri bile yeni tanima firsati buldum. Arkeolojik kazilarda ortaya cikan bilgiler sonucunda  Bereketli Hilal (Fertile Crescent - Ortadoğu'da, Batı ve Ortadoğu uygarlıklarının doğduğu bölge. Terimi ilk kez ABD'li doğubilimci ve arkeolog James Henry Breasted kullanmış) denilen bolgede IO 5000’den beri yetistirildigi ve bugday tarimi sayesinde ilk sehir mediniyetlerine gecisin basladigi anlasilmis.

Yeni tanistigim bugday turlerinden biri Spelt bugdayi. Turkcesi kavuzlu buğday. Almancasi ise dinkel. Bazi kaynaklarda ismi kizil bugday ya da kilciksiz bugday olarak da geciyor. Bu bugday buğdaygiller (Poaceae) familyasından hekzaploid bir buğday türü. Kavuzlu buğday Avrupa'nın bazı bölgelerinde Bronz Çağ'dan Orta Çağ'a kadar temel bir gıda maddesi olarak işlev görmüşse de, günümüzde Orta Avrupa'da soyu tükenmekte olan bir ekin olarak varoluş mücadelesi vermekteymis. Geçmişte çok yaygın olarak ekilirken, sonradan makarnalık ve ekmeklik buğdaylar ile yeri değiştirilen ve kaybolan buğday türlerinden bir tanesidir. Ülkemizde ekimi artık yapılmamakta.

Kavuz basakli bitkilerin basakciklarini ve ciceklerini saran ince yesil ortu demekmis. 20. yuzyilda bu bitkinin yok olma tehlikesi de kavuzundan dolayiymis. Cunku kavuz yenmiyor ve harmandan sonra bitkinin kavuzdan temizlenmesi gerekiyormus. Bu zahmetli islem de bu tur bugdayin fiyatinin diger bugdaylara gore artmasina neden oluyormus. Diger bir sebebi de veriminin düşük olmasıymis. Zamanla yerini makarnalık ve ekmeklik buğday çeşitleri almış. Kavuzlu buğday bugünkü fındıksı, aromatik lezzeti olan buğdayın ilk şekliymis yani.

Hatta gecenlerde gazetede cikan habere gore Konya’da türü yok olma tehlikesiyle karsi karsiya olan spelt buğdayının deneme ekimi yapilmis. Meram İlçesi Hasan Köy bölgesinde ekimi yapılan kavuzlu buğdayından istenilenin üzerinde verim alınmis ve yakın zamanda sağlıklı diyet ürünleri satan dükkânların raflarında kendine yer edinmeye başlamasi bekleniyormus.

Kavuzlu buğday vitamin, yüksek protein, değerli yağ asitleri ve mineral (demir, magnezyum, fosfor yüksektir) içeriği acisinda diğer buğday çeşitlerinden yüzde 25 daha zengindir. A, E, B1, B2 ve niasin içeriği sinir sistemini destekleyici, metabolizmayı düzenleyici, sağlıklı bir cilt için gerekli bir gıdadır. İçerdiği amino grup asitler, hormonları düzenler. Bağırsakları düzenleyici etkisi vardır. Bağışıklık sistemini güçlendirir, detoks için ideal bir gıdadır. B kompleks vitaminleri yüksek, hem basit ve kompleks karbonhidratlar yönünden zengindir. 

                                                                                                                            Kavuzsuz ve kavuzlu hali

Kavuzlu bugdayi tuketmek icin uc yontem var. Bu bugdaydan yapilmis unu hamur islerinde kullanmak, direk kendisini pilav gibi pisirerek tuketmek ya da kavuzlu bugdaydan yapilmis hazir urunleri tuketmek. Turkiye’de marketlerde satiliyor mu hic bir fikrim yok ama ABD’de Whole Foods tarzi genelde organik urunler satan zincir super marketlerde hem kavuzlu bugdayi, hem unu hem de bu bugdayla yapilmis makarna gibi hazir urunleri bulmak mumkun.  Pilav gibi pisirmek icin her 1 olcu kavuzlu bugdaya 3 olcu su koymak gerekiyormus. Tabii ki oncesinde guzelce yikamak gerek. 1 gece onceden suda islatirsaniz daha kolay pisermis.

Vita Spelt markasinin sadece organik kavuzlu bugday ile yapilmis bir cok urunu var. Urunlerinin satildigi en yakin supermaketi websitelerinden  posta kodunuzu girerek ogrenebilirsiniz. Internetten de siparis verilebilir.  Ayni urunler Amazon’da da satiliyor.  

Not: Diger bir bugday turu olan karabugday ile ilgili yazim icin buraya, tam taneli tahillar ile ilgili yazim icin buraya tiklamaniz yeterli.